Şəxsiyyət Pozuntuları #C

Əvvəla gəlin tərifini müəyyənləşdirək. Daha sonra da şəxsiyyət xüsusiyyətləri ilə şəxsiyyət pozuntusu arasındakı fərqi və ya əlaqəni açaq. 

Şəxsin mənsub olduğu kültürə görə gözləniləndən ciddi şəkildə sapmalar göstərən, davam edən daxili yaşantılar və davranışlar şablonudur. Yeniyetməlik ya da gənclik yaşları dövründə başlayır, zamanla daimiləşir və sıxıntıya və ya funksionallıqdakı pozulmalara yol açır.

Hərkəsdə müxtəlik şəkildə müşahidə olunan şəxsiyyət xüsusiyyətlərinin, şəxsiyyət pozuntusu olaraq dəyərləndirilməsi üçün bunların:

• Rigidlik və adaptasiya pozuntusu
• Funksionallıqda gözəçarpan pozulmalara yol açan və ya
• Şəxsi sıxıntılara səbəb olmağı lazımdır.

Özünü göstərdiyi sahələr:

1. Düşüncə fərqliliklərində (şəxsin özünü, başqalarını və hadisələri şərhləndirmə formasında)
2. Emosional fərqliliklərdə (emosional reaksiyaların görülmə aralığı, intensivliyi, dəyişkənliyi və uyğunluğu)
3. İnsanlararası münasibətlərdə
4. İmpulslarını kontrol etməkdə yaşanılan çətinliklərdə

İnsanın psixi quruluşu 6 kateqoriyada nəzərə alınır:

*1. Normal – Nevrotiklər
*2. Simptom nevrozları
*3. Xarakter nevrozları (oral, anal, histerik)
*4. Narsissistik xarakterlər
*5. Psixotik təşkilat
*6. Borderline təşkilat

Nevrotik, Borderline və Psixotik şəxsiyyət təkşilatlanmaları (Personality Organization) arasındakı fərqləndirici diaqnostikanı Kernberg aşağıdakı kimi bölür:

• Şəxsiyyət bütünləşməsi
• Müdafiə mexanizmları
• Həqiqəti dəyərləndirmə bacarığı
• Aqressiya
• Superego
• Obyekt əlaqələri

Şəxsiyyət pozuntuları üç ana qrupda təsnif edilir:

A qrupu: Paranoid, Şizoid, Şizotipal
B qrupu: Antisosial, Histrionik, Borderline, Narsissistik
C qrupu: Çəkingən, Asılı, Obsessiv Kompulsiv

*Burada C qrupuna aid olan ŞP haqqında məlumat veriləcəkdir. 

Çəkingən şəxsiyyət pozuntusu

Aşağıdakılardan dördünün ya da daha çoxunun olmağı ilə müəyyənləşən, gənc yetişkinlik dövründə başlayan və fərqli zaman və şəraitlərdə ortaya çıxan, sosial kilitlənmənin, yetərsizlik duyğularının və neqativ dəyərləndirilməyə olan hədsiz həssaslığın olduğu periodik sıxıntı.

1- Tənqid ediləcək, bəyənilməyəcək ya da izolə ediləcək olmaq qorxusu ilə çox insanlararası münasibətləri tələb edən peşə fəaliyyətlərindən qaçınır.
2- Sevildiyindən əmin olmadıqca insanlarla münasibət qurmaq istəməz.
3- Pərt olacağı və ya lağ ediləcəyi qorxusu ilə yaxın münasibətlərdə qapalılıq
4- Sosial fəaliyyətlərdə tənqid ediləcəyi və ya izolə ediləcəyinə dair çox baş yorur.
5- Yetərsizlik duyğularından dolayı yeni insanlarla eyni yerlərdə olduğu zamanlarda kilitlənir.
6- Özünü sosial cəhətdən bacarıqsız, fiziki olaraq cazibədar olmayan, başqalarından aşağı olan biri kimi görür.
7- Pərt olacağını düşündüyü üçün fərdi inkişafı üçün cəhdlər etməz və ya yeni fəaliyyətlərə qoşulmaq istəməz.

Asılı Şəxsiyyət Pozuntusu

Aşağıdakılardan beşinin ya da daha çoxunun olmağına bağlı olaraq, gənc yetişkinlik dövründə başlayan və fərqli şəraitlərdə ortaya çıxan, itaətkar və yapışqan davranışa və ayrılma qorxusuna yol açacaq formada özünə himayədarlığın edilməsi ehtiyacının aşırı olması:

1- Başqalarından bol miqdarda öyüd-nəsihət və dəstək almasa gündəlik qərarlarını verməkdə çətinlik çəkir.
2- Həyatının əksər önəmli sahələrində məsuliyyət daşımaq üçün başqalarına ehtiyac duyur.
3- Dəstəyini itirəcəyi ya da qəbul görməyəcəyi qorxusu ilə başqaları ilə eyni fikri paylaşmadığını deməkdə çətinlik çəkir.
4- Düz edib-etmədiyi ilə ya da bacarıqları haqqında qorxularından ötrü planlarını reallaşdırmaq və ya özbaşına iş görmək çətinliyi var.
5- Başqalarının himayə və dəstəyini qazanmaq üçün xoş olmayan şeyləri etməyi istəyəcək qədər irəli gedər.
6- Özünə baxa bilməyəcəyinə dair hədsiz qorxu səbəbi ilə, tək qaldığında özünü narahat və çarəsiz hiss edər.
7- Yaxın münasibəti bitdiyində, bir himayə və dəstək qaynağı olaraq dərhal başqa bir münasibət axtarışına başlayar.
8- Özü özünə baxmağa məcbur qala biləcəyi ehtimalı üzərinə qorxuları səbəbindən real olmayacaq həddə baş yormağa başlayar.

Obsessiv Kompulsiv Şəxsiyyət Pozuntusu

Aşağıdakılardan dördünün ya da daha çoxunun olmağı ilə müəyyənləşən, gənc yetişkinlik dövründə başlayan və fərqli zaman və şəraitlərdə ortaya çıxan, elastiklik, açıqlıq və məhsuldarlıq bahasına nizamlılıq, mükəmməlliyyətçilik, zehni və münasibətlər arası münasibətlərdə kontrol etmə üzərinə baş yormaq:

1- Görülən işin məqsədini unutduracaq dərəcədə detallar, xırdalıqlar, qaydalar, siyahılar, sıralamalar, təşkil etmə və ya proqramlama ilə məşğul olur.
2- İşin yekunlaşmasını çətinləşdirən mükəmməlliyyətçilik göstərir (məs.: özünəməxsis hədsiz qatı meyarları reallaşmadığı müddətcə işini tamamlaya bilmir).
3- Asudə vaxtlarını dəyərləndirmə fəaliyyətlərindən və dostlarından məhrum qalacaq dərəcədə özünü işə və ya məhsuldarlığa həsr edir (kültürəl və ya dini identifikasiya ilə izah edilməz)
4- Əxlaq, dürüstlük və ya dəyərlər kimi mövzularda vicdanın səsini hədsiz dinləyər və elastiklik (flexibility) göstərməz.
5- Xüsusi bir dəyəri olmasa da köhnəlmiş ya da dəyərsiz şeyləri əldən çıxarda bilmir.
6- Başqaları, eynilə özünün etdiyi kimi etməyi qəbul etmədikcə, vəzifə bölgüsü etmək və ya başqaları ilə birlikdə işləmək istəməz.
7- Pul xərcləmək mövzusunda həm özünə, həm də başqalarına qarşı xəsis davranır: pulu gələcəkdə ortaya çıxa biləcək fəlakətlər üçün yığılmalı olan bir şey kimi görür.

Şəxsiyyət Pozuntuları #A

Şəxsiyyət Pozuntuları #B

Şəxsiyyət Pozuntuları #C

Qaynaq: